Uitzending september - oktober 2022
Over de brug.
In februari vertrokken Erik en Jiska naar Tanzania om daar het grootste deel van het jaar te wonen en werken. Hun werkzaamheden verdelen ze over Sengerema Designated District Hospital, waar de uitzendingen al jaren plaats vinden, en St Clares Hospital in Mwanza. Dat laatste is een nieuw ziekenhuis gebouwd door een Duitse uroloog. Met Duitse grondigheid maar met nog steeds tekorten. Aan materialen en aan chirurgen. En grote behoefte tot samenwerking, dus Erik en Jiska werken er in principe elke donderdag en vrijdag.
Nadat Erik en Jiska een beetje gesetteld waren, vertrok in september vanuit het Slingeland Ziekenhuis in Doetinchem een team voor de eerste uitzending “nieuwe stijl”: niet alleen daadwerkelijke patiëntenzorg, maar vooral ook onderwijs en scholing voor de lokale medewerkers om een blijvende verbeterslag te gaan maken in de komende vijf jaar.
Het papierwerk om ons als dokters te laten registreren was er niet makkelijker op geworden. Nu moest eerst je artsendiploma worden erkent voordat je een werkvergunning kon aanvragen. En alhoewel we alles nu wel vanuit Nederland konden uploaden was de doorlooptijd lang. Zo lang dat we op de terugweg uiteindelijk de vergunning binnen hadden..
Met gevulde koffers en vol goede moed gingen we op pad: Alja Buseman (operatie-assistent), Jan Ammann (anaesthesioloog) en Susan Lemson (chirurg).
Schiphol viel ondanks (of misschien juist dankzij) alle indianenverhalen over wachtrijen enorm mee, maar helaas had Precision Air onze inlandse vlucht geannuleerd. De mail daarover was verzonden toen wij al in het vliegtuig zaten. Na wat heen en weer gepraat konden we met een halve dag vertraging door en landden we tegen de avondschemering uiteindelijk in Mwanza waar het na 8 maanden een warm weerzien was met collega Erik. Reizen in het donker is niet veilig, dus verbleven we de eerste nacht in Mwanza. De volgende dag moeste we vroeg op om de eerste pont naar Sengerema te halen.
Daar aangekomen volgde eerst een inspectie van het nieuwe containerhuis dat in de afgelopen jaren mede met dank aan speciale inzamelingsacties en online “verkoop” van inboedel via SimbaHealth in gebouwd en ingericht. Maar daarna moesten we aan de slag want er zaten patiënten op ons te wachten.
Alja was voor het eerst in Tanzania en keek haar ogen uit. Met brede grijs riep ze tegen iedereen “habari” (een soort “hoe is het”) en na de eerste kennismaking ging ze meteen aan de slag. Operatie-assistente Happy kreeg tips over hoe je het beste je tafel met instrumenten kunt opdekken zodat je alles wat je nodig hebt overzichtelijk bij de hand hebt. Dat was het startsein voor een serie lessen in instrumenteren. Alja gaf in de twee weken dat we er waren, met Jiska als tolk, uitleg over het steriel houden van het steriele veld, goede was-instructie, instrumentenleer en hoe je de instrumenten het beste kunt aangeven. Niet “gewoon” ophouden zodat de chirurg moet kijken om het instrument te pakken, maar met een ferme tik in de hand leggen, zodat de chirurg ongezien meteen het instrument op de juiste manier vast heeft en direct verder kan werken. Nou, dat was te merken. Susan keek verrast op toen ze bij de volgende ingreep de schaar in haar hand kreeg en deed net of haar hand pijn deed. Het hele team lag in een deuk.
Naast het lesgeven heeft Alja de operatie-netten waarin per ingreep de instrumenten worden gesteriliseerd, uitgezocht en aangevuld. Ook heeft ze de oude opslag doorgewerkt en daar nog nuttige spullen uit tevoorschijn getoverd die gebruikt kunnen worden bij ingrepen. En is er afscheid genomen van spullen die echt niet meer gebruikt kunnen worden. Tijdens ons verblijf werd er een nieuwe opslag gebouwd. Die was hard nodig want in de afgelopen jaren was het kantoor van Steven, het hoofd van de OK, geleidelijk ingenomen door spullen die er goedbedoeld maar onoverzichtelijk lagen opgeslagen.
Bovendien had Alja nog een gulle gift bij zich voor het armenfonds, die ze bij elkaar had gelopen met haar sponsorloop in Nederland. Dankzij deze donatie kunnen het komende jaar 82 kinderen geholpen worden aan standscorrectie aan de benen zodat ze een volwaardig bestaan kunnen opbouwen.
Opereren kan alleen als de patiënt geen pijn kan waarnemen. Daarom is goede anaesthesiologische zorg van groot belang. De WHO heeft een richtlijn uitgegeven als handvat om ook in lage-inkomenslanden veilig te kunnen werken. Jan polste de anaesthesiemedewerkers wat er nodig is om dit in Sengerema te optimaliseren. In het weekend schreef hij een stappenplan dat hij in de tweede week aan de mannen voorlegde. Het plan werd enthousiast ontvangen en biedt goede handvatten om de zorg te verbeteren. Door het ook te delen met de Nederlandse anaesthesie-collega’s die in volgende uitzendingen mee gaan is uniforme begeleiding gewaarborgd en kan er gericht onderwijs gepland worden.
Naast het opzetten van dit plan was Jan er natuurlijk ook voor de directe anaesthesiologische zorg rondom de ingrepen die in de twee weken werden gedaan. Hij gaf tijdens de ingrepen tips aan zittende lokale stafleden en ondersteunde hun nieuwe collega’s met raad en daad. Ook had hij naast een koffer vol spullen voor anaesthesiologische zorg, voor alle medewerkers een zuurstofmeter meegenomen. In Nederland tijdens de corona pandemie door vele “leken” gewoon online besteld, maar in Tanzania vaak niet te krijgen en van essentieel belang om te controleren of de patiënt die in slaap ligt ook voldoende zuurstof binnen krijgt.
Een ander belangrijk onderdeel waar op eenvoudige wijze veel winst is te behalen is in de lage-inkomenslanden is de wondzorg. Uitgangspunt is uniforme beschrijving van de toestand van de wond en de wondranden volgens het internationale TIME-principe. Deze gestandaardiseerde beschrijving biedt duidelijke handvatten om de juiste wondbehandeling op het juiste moment te kunnen geven. Susan gaf zowel in St Clares als in Sengerema onderwijs over deze TIME rapportage en de hieruit volgende stappen in de wondbehandeling, met oog voor de lokaal beschikbare middelen. In Sengerema zijn zelfs de gazen en gewone verbandrollen schaars. Gelukkig hadden we een boodschappentas vol bij ons zodat ze weer even vooruit konden.
Er werden overzichtelijke posters gemaakt om in de behandelkamers op te hangen zodat de TIME-methode laagdrempelig toegepast kan worden. Naast het onderwijs in wondzorg verdient verslaglegging in het dossier in de komende uitzendingen nog aandacht. Door dit te verbeteren is de wondgenezing in de tijd beter te volgen en kan de wondzorg zo nodig op tijd worden aangepast zodat de wond mogelijk sneller zal genezen.
Naast het geven van onderwijs werd er natuurlijk geopereerd. Ook deze operaties stonden grotendeels in het teken van kennisoverdracht. Aan de twee Nederlandse Tropenartsen-in-opleiding die hun eindstage in Sengerema lopen en dankbaar van de gelegenheid gebruik maakten. En aan de Tanzaniaanse medical officers die ons op de afdeling betrokken bij de zorg voor hun patiënten en probeerden naast hun dagelijks werk zoveel mogelijk aan te sluiten bij de ingrepen. Tussen de ingrepen door vroegen ze ons het hemd van het lijf over het hoe en waarom van de operaties.
Er werden onder andere vergrote schildklieren en andere zwellingen in hals verwijderd, kromme benen recht gezet, oude botbreuken gefixeerd, stoma’s opgeheven en in het eerste weekend maakten we kennis met Brighton, een zeer ziek 7-jarig jongetje dat een darmperforatie met ernstige buikvliesontsteking door buiktyfus bleek te hebben. We verwijderden het zieke stuk darm, legden een stoma aan en spoelden de buik. Hij was zwaar ondervoed, waarschijnlijk omdat de tyfus al wat langer aan het sudderen was voordat het de darmperforatie had veroorzaakt. We waren bezorgd of hij het zou halen. Zijn ziekte liep als een rode draad door de uitzending. De dag begon en eindigde met een bezoek aan hem op de Intensive Care waar zijn ouders en oma afwisselend trouw aan bed zaten en al onze instructies zo goed mogelijk uitvoerden. Uiteindelijk is hij 3 maal geopereerd en kwam de dag na onze thuiskomst een foto dat hij voor het eerst weer wat pap kon eten. En na twee weken zat hij blij lachend naast z’n moeder op de gewone kinderafdeling. Wel met een stoma, dat in Tanzania niet heel handig is aangezien er nauwelijks stomamateriaal zoals zakjes voor handen is. Gelukkig hadden we ook daar enkele dozen van bij ons, verzameld door de stomaverpleegkundigen en door vrienden en kennissen om ons heen die van onze uitzendingen weten. En over een paar maanden als hij is aangesterkt en de buikwonden goed genezen zijn, kan Erik het stoma weer terug leggen.
Ook in St Clare’s waren ze blij met onze komst. Hoewel er een, voor Tanzaniaanse maatstaven zeker, mooie kliniek staat is de toestroom van patiënten nog beperkt. Het is jammer dat die mooie faciliteiten zoals de operatie kamers niet optimaal worden benut. Dankzij het armenfonds van beide ziekenhuizen konden nu een aantal patiënten die in Sengerema door overbelasting van het systeem voorlopig nog niet geholpen konden worden, nu wel in st Clares geopereerd worden.
De controles voor de start van een operatie is in St Clare’s goed gestructureerd. Dus na controle van de identiteit van de patiënt en geplande operatie vroeg de anesthesioloog aan de patiënt of hij nog wat had toe te voegen. Dat had hij: hij wilde graag op de foto met het team! Briljant! Dat is wel echt veranderd in de afgelopen jaren. Veel Tanzanianen hebben, met dank aan de providers die er een slim verdien model van hebben gemaakt, een smartphone. Met foto-functie. Ze kijken dan ook niet meer op wanneer je een foto wil maken. En ze maken regelmatig foto’s van ons, bij voorkeur een “saampie”.
We hebben met veel plezier geprobeerd een steentje bij te dragen aan de bouw van de brug tussen Nederland en Sengerema om met onderwijs en middelen de lokale zorg naar een hoger plan te tillen. Met pijn in het hart maar vol goede plannen om verder uit te werken keren we huiswaarts. Want: